Na de kortere stukjes tekst en vertaling van deel 1 (Bjorn Roose vertaalt (Engels) - Andropov (Zhores Medvedev), stuk uit 'The way to the top'), deel 2 (Bjorn Roose vertaalt (Engels) - Andropov (Zhores Medvedev), stuk uit 'Andropov becomes head of the KGB') en deel 3 (Bjorn Roose vertaalt (Engels) - Andropov (Zhores Medvedev), stuk uit 'The KGB under Andropov', deze keer een lang uittreksel uit het hoofdstuk 'The KGB against dissent'. De vertaling naar het Nederlands vindt u, zoals gewoonlijk, na het uittreksel.
“There have been a number of occasions when senior KGB officials have clearly stated their intention to eradicate dissent in the Soviet Union. Brezhnev and other political leaders described political dissidents as ‘accomplices, if not actual agents, of imperialism’. It would be unnatural for the KGB chairman to distance himself from this campaign even when speaking about political problems. His audience would expect him to report on problems of security as well. It is true that in 1981 and 1982 Andropov did not touch on the topic of dissent. But in previous years, and especially during President Carter’s crusade for human rights, his views were expressed quite clearly, sometimes even cynically. In a long speech made at a special meeting of Soviet and KGB officials to celebrate the 100th anniversary of the birth of Feliks Dzerzhinsky, Andropov, more explicitly than any other Party leader, tried to link all forms of political dissent with the ‘special services of imperialism’:
‘This is why Western propaganda makes so much fuss about ‘human rights’ and about the so-called ‘dissidents’ … Soviet citizens have the right to criticize and to make proposals. This right is guaranteed by Article 49 of the Constitution, which forbids repression for criticism … But it is an entirely different matter when a few individuals transform criticism into anti-Soviet activity, violate the law, supply Western propaganda centres with false information, disseminate false rumours, try to organize anti-social actions … These renegades have no support from the Soviet people. This is why they never try to make open speeches in factories or on collective farms or in other state organizations. They know very well that they would be thrown out of such meetings … The existence of dissidents in the Soviet Union is only possible because of publicity campaigns in the foreign press, and support for them through diplomatic, secret and other special services who pay ‘dissidents’ generously in foreign currency and by other means. There is no difference between the payment which secret services make to their own agents and to dissidents …’
There are many elements of demagoguery in this long speech, of which the above is merely a short extract. Andropov is well aware of the fact that many dissidents would be delighted to have the opportunity to express their views and criticisms publicly at meetings of workers or peasants. The Party and the KGB have never afforded them the opportunity. Even silent peaceful gatherings of dissidents on Pushkin Square in Moscow on Constitution Day are immediately dispersed by the police and by activists working with the police. Political dissidents are not given the chance to express their views in the Soviet press – KGB censorship prevents this. And if they publish their on leaflets, they are immediately liable to arrest.
In other parts of this speech, Andropov accepts that not all dissidents are the paid agents of imperialism. There are some
‘… who do not understand the real truth. These people are given advice and explanations to help them to understand reality. If they persist in their actions and continue to be so-called ‘dissidents’ and even violate the law, we treat them quite differently. There are, unfortunately, a few people like this in our society, just as there are thieves, speculators, those who take bribes and other common criminals. The former (dissidents) and the latter groups damage our society and we treat them accordingly. They must be punished with the full force of Soviet law ... By the way, it must be said that the number of people who are now sentenced for anti-Soviet activity is much lower than in previous periods of Soviet history. There are just a few … This is the real picture of the so-called problem of ‘dissent’.’
It is unnecessary to point out that this picture is very far from true. If Andropov seriously believed that the Soviet system was so perfect that there were no social or political grounds for serious dissent, why, in his long speech about the glorious history of the Soviet Chekists, established by ‘The Knight of the Revolution’ Feliks Dzerzhinsky, did he say nothing about the various security chiefs who operated in the gap between Dzerzhinsky’s death in 1926 and his own accession as the man in charge of the modern ‘Cheka’? (There were actually eleven successors to Dzerzhinsky before his own arrival on the scene.) Only four lines of his speech contain a vague reference to the fact that
‘… there were individual years which were darkened by illegal repressions, violations of the principles of socialist legality, and of Lenin’s norms of party and state life … Our party decisively eliminated these violations and created the strong foundations of strict socialist legality.’
This is his only reference to a period which lasted twenty-six years and is actually the main source of modern dissent. At least half of all samizdat works circulating in the Soviet Union at present are concerned with violations of the ‘norms of socialist legality’ during the long era of Stalin’s tyranny. Although Andropov showed himself to be well informed about Western publicity for Soviet dissidents, he also knows quite well that many of the methods used against them (and only partly detailed above) are illegal and violate the principles of socialist legality. It is not yet a question of terror in the historic, Stalinist sense, but it is possible to speak of ‘moral and economic terror’, a comprehensive system of depriving active dissidents of almost everything of value: education, employment, academic and research facilities, press or other media sources, income, and, if they still do not behave, freedom as well.
The KGB is also responsible for dealing with problems of dissent among the national minorities. This is usually the task of its Republican departments. From the memoirs of Grigorenko it is known that in 1967-68 Andropov had personal responsibility for the thorny problem of the Crimean Tartars, who had been deported from the Crimea to Uzbekistan in 1944 and were fully rehabilitated as a nation only in 1967. There were about half a million Tartars in 1967 and many of them wanted to return to their historic homeland after rehabilitation. However the official policy was to allow them to live anywhere except in the Crimea. Grigorenko, who was actively involved in their affairs, describes a meeting between Tartar representatives and Andropov’s team at the beginning of 1968:
‘The last time a delegation was received was in connection with the decree of the Presidium of the Supreme Soviet of September 5, 1967. This was the most false, the most hypocritical decree of all those issued in respect to these people. It began with a declaration that the Crimean Tatars had been charged with treason to the motherland and that there was no basis on which this charge would be annulled. But the annullment was justified by the fact that a new generation that had never known the war had come of age.
The greatest treachery of all was that by this decree the Crimean Tatars were deprived of the right to their own nationality. They were referred to as ‘citizens of Tatar nationality who had previously lived in the Crimea.’
This decree of political rehabilitation made the exile of the Crimean Tatars from the Crimea permanent. The second part of the decree said that citizens of Tatar nationality who had previously lived in the Crimea were permitted to reside throughout the entire territory of the Soviet Union, taking into account passport regulations. And when these passport regulations were later determined, it was written that Crimean Tatars were not permitted to settle in the Crimea. In connection with the decree, the Crimean Tatars demanded a meeting with representatives of the Politburo. The meeting actually took place. The Politburo sent a group headed by Andropov and consisting of the Prosecutor General Rudenko and the Minister of Internal Affairs, Shcholokov – all representatives of organs of police repression. The fourth member of the commission was the secretary of the Presidium of the Supreme Soviet, Georgadze.
When the meeting had convened and Andropov had started to speak, a Crimean Tatar rose and asked, ‘Comrade Andropov, are you here as a candidate member of the Politburo or as chairman of the KGB?’
‘What’s the difference?’ Andropov laughed.
‘There is a difference,’ said the Crimean Tatar. ‘If you are here as the chairman of the KGB, we will leave.’
‘It is obvious that I am here on the instructions of the Politburo and in its name.’
Conversation throughout the meeting was hypocritical. Andropov and Shcholokov declared that the passport rules had no practical significance. To the question of why there was no such rule for Russians and Ukrainians, they did not give a coherent reply. The representatives of the Crimean Tatars asked whether they could call people to assembly in their respective districts in order to tell them about the talks.
‘Yes, certainly,’ said Andropov, ‘I will see that instructions are issued to provide you with the necessary halls and not to hinder the conduct of the meetings.’
This was a lie. The local authorities received instructions that they were forbidden to permit the Crimean Tatars to carry out their meetings. When the Crimeans requested to have their meetings and referred to Andropov, the authorities declined to reply.’” (p. 82-87)
“Er zijn een aantal gelegenheden geweest waarbij hogere KGB-functionarissen duidelijk hebben gemaakt dat ze van plan waren dissidentie in de Sovjet-Unie uit te roeien. Brezjnev en andere politieke leiders omschreven politieke dissidenten als ‘medeplichten, zoniet feitelijke agenten, van het imperialisme’. Het zou tegennatuurlijk zijn voor de KGB-voorzitter om zich van die campagne te distantiëren zelfs als hij het had over politieke problemen. Zijn publiek zou van hem verwachten dat hij ook verslag uitbracht over veiligheidsproblemen. Het klopt wel dat Andropov het in 1981 en 1982 niet over het onderwerp ‘dissidentie’ had, maar in de jaren daarvoor, in het bijzonder tijdens president Carters mensenrechtenkruistocht, sprak hij zich behoorlijk duidelijk, soms zelfs cynisch uit. In een lange toespraak op een speciale vergadering van de Sovjet- en KGB-functionarissen ter gelegenheid van de 100ste geboortedag van Feliks Dzerzjinski probeerde hij bijvoorbeeld explicieter dan enig ander Partijleider alle vormen van politieke dissidentie te koppelen aan de ‘speciale diensten van het imperialisme’:
‘Daarom maakte de Westerse propaganda zoveel herrie over ‘mensenrechten’ en zogenaamde ‘dissidenten’ … Sovjet-burgers hebben het recht kritiek te leveren en voorstellen te doen. Dat recht wordt gegarandeerd door Artikel 49 van de Grondwet, dat de onderdrukking van kritiek verbiedt … Maar een heel andere kwestie wordt het als een paar individuen proberen kritiek om te zetten in anti-Sovjet-activiteiten, de wet overtreden, de Westerse propaganda voorzien van foute informatie, valse geruchten rondstrooien, anti-sociale activiteiten proberen te organiseren … Deze afvalligen worden niet gesteund door het Sovjet-volk. Dat is ook de reden waarom ze nooit openlijk proberen te spreken in fabrieken of op collectieve boerderijen of in andere staatsorganisaties. Ze weten maar al te goed dat ze buitengegooid zouden worden op zo’n vergaderingen … Het bestaan van dissidenten in de Sovjet-Unie is alleen mogelijk door de reclamecampagnes in de buitenlandse pers en de steun die ze krijgen van diplomatieke, geheime en andere speciale diensten die ‘dissidenten’ genereus betalen in buitenlandse munt en op andere manieren. Er is geen verschil tussen de betaling van geheime diensten aan hun eigen agenten en die aan dissidenten …’
Er zit heel wat demagogie in deze lange toespraak, waaruit het bovenstaande maar een kort uittreksel is. Andropov weet namelijk maar al te goed dat veel dissidenten opgetogen zouden zijn als ze de kans kregen hun visie en kritiek uiteen te zetten op vergaderingen van arbeiders of boeren. De Partij en de KGB hebben hen echter nooit die mogelijkheid geboden. Zelfs stille samenkomsten van dissidenten op de Moskouse Poesjkinsquare op Grondwetsdag worden onmiddellijk uit mekaar gejaagd door de politie en activisten die met de politie samenwerken. Politieke dissidenten krijgen niet de kans hun mening te uiten in de Sovjet-pers: KGB-censuur verhindert dat. En als ze hun eigen pamfletten uitgeven, lopen ze onmiddellijk kans op arrestatie.
In andere stukken van zijn toespraak neemt Andropov dan weer aan dat niet alle dissidenten betaalde agenten van het imperialisme zijn. Er zijn er …
‘… die de echte waarheid niet begrijpen. Aan deze mensen wordt advies en uitleg gegeven om hen de realiteit te doen verstaan. Als ze echter volharden in hun acties en zogenaamde ‘dissidenten’ blijven en zelfs de wet overtreden, behandelen we ze natuurlijk helemaal anders. Er zijn, helaas, een paar zo’n mensen in onze samenleving, net zoals er dieven, speculanten, omkopers en andere gewone criminelen zijn. De eersten (de dissidenten) en de laatsten beschadigen onze samenleving en we behandelen ze daarnaar. Ze moeten gestraft worden met de volle kracht van de Sovjet-wet … Tussen haakjes, het dient gezegd dat het aantal mensen dat tegenwoordig nog veroordeeld wordt voor anti-Sovjet-activiteiten veel lager ligt dan in vroegere tijden van de Sovjet-geschiedenis. Er zijn er maar een paar meer … Dit is het echte beeld van het zogenaamde ‘dissidentie’-probleem.’
Onnodig te vertellen dat dit beeld verre van klopt. Als Andropov echt zou geloven dat het Sovjet-systeem zo perfect is dat er geen sociale of politieke gronden voor ernstige dissidentie zijn, waarom vertelde hij in zijn lange toespraak over de glorieuze geschiedenis van de Sovjet-Tsjekisten, gesticht door ‘De Ridder van de Revolutie’ Feliks Dzerzjinski, dan niets over de verschillende veiligheidschefs die actief waren in de periode tussen het overlijden van Dzerzjinski in 1926 en zijn eigen aanstelling als leider van de moderne ‘Tsjeka’? (Er waren namelijk elf opvolgers van Dzerzjinski voor zijn eigen aankomst op het toneel.) In slechts vier zinnetjes van zijn toespraak zat een vage verwijzing naar het feit dat …
‘… er een paar jaren waren die verduisterd werden door illegale repressies, schendingen van de principes van socialistische wettelijkheid en Lenins normen van Partij- en staatsleven … Onze Partij heeft deze scheidingen met kracht uitgeroeid en de sterke fundamenten gelegd van strikt socialistische wettelijkheid.’
Dat was zijn enige verwijzing naar een periode die zesentwintig jaar heeft geduurd en feitelijk de voornaamste bron van de moderne dissidentie is. Minstens de helft van alle samizdat-werken die tegenwoordig in de Sovjet-Unie circuleren, houden zich bezig met de schending van de ‘normen van socialistische wettelijkheid’ tijdens de lange periode van Stalins dictatuur. Hoewel Andropov bewezen heeft goed op de hoogte te zijn van de Westerse reclame voor Sovjet-dissidenten, weet hij trouwens maar al te goed dat veel van de methodes die tegen hen gebruikt worden (en hierboven slechts ten dele gedetailleerd werden), illegaal zijn en de principes van socialistische wettelijkheid schenden. Het is nog geen kwestie van terreur in de historische, Stalinistische zin, maar er kan wel gesproken worden van ‘morele en economische terreur’, een alomvattend systeem van het beroven van actieve dissidenten van bijna alles van waarde: onderwijs, werk, academische – en onderzoeksfaciliteiten, pers- of andere mediabronnen, inkomen, en, als ze zich dan nog steeds niet gedragen, hun vrijheid.
De KGB is trouwens ook verantwoordelijk voor het omgaan met problemen van dissidentie onder de nationale minderheden. Dat is doorgaans de taak van de Republikeine departementen. Uit de memoires van Grigorenko is bekend dat in 1967-1968 Andropov persoonlijk verantwoordelijk was voor het netelige probleem van de Krimtataren, die uit de Krim gedeporteerd waren naar Oezbekistan in 1944 en pas in 1967 als volk ten volle gerehabiliteerd werden. In 1967 waren er ongeveer een half miljoen Krimtataren, waarvan velen na hun rehabilitatie wilden terugkeren naar hun historische thuisland. Maar het officiële beleid bestond er in hen toe te laten overal te leven behalve op de Krim. Grigorenko, die actief betrokken was bij hun zaak, beschrijft een ontmoeting tussen vertegenwoordigers van de Tataren en Andropovs team in het begin van 1968:
‘De laatste keer dat een delegatie werd ontvangen, was in verband met een besluit van het Presidium van de Opperste Sovjet van 5 september 1967. Dit was het meest valse, hypocriete besluit van alle exemplaren die met betrekking tot deze mensen werden uitgevaardigd. Het begon met een verklaring dat de Krimtataren waren beschuldigd van verraad tegenover het moederland en dat er geen reden was om die beschuldiging teniet te doen. Maar de nietigverklaring werd gerechtvaardigd door het feit dat een nieuwe generatie, die nooit de oorlog had meegemaakt, volwassen was geworden.
Het allergrootste verraad was dat door dit besluit de Krimtataren werden beroofd van het recht op hun eigen nationaliteit. Er werd naar hen verwezen als ‘burgers van Tataarse nationaliteit die vroeger op de Krim hadden gewoond’. Dit besluit tot politieke rehabilitatie maakte de verbanning van de Krimtataren van de Krim permanent. Het tweede deel van het besluit stelde immers dat burgers met de Tataarse nationaliteit die vroeger op de Krim hadden gewoond toegestaan werd op het hele grondgebied van de Sovjet-Unie te wonen, in zoverre rekening werd gehouden met paspoortreguleringen. En toen die paspoortreguleringen later werden vastgelegd, stond daarin geschreven dat Krimtataren zich niet op de Krim mochten vestigen.
In verband met dat besluit vroegen de Krimtataren een ontmoeting met vertegenwoordigers van het Politbureau. Die ontmoeting vond ook plaats. Het Politbureau zond een groep geleid door Andropov en verder bestaand uit procureur-generaal Rudenko en minister van Interne Zaken Shcholokov – allen vertegenwoordigers van politierepressieorganen. Het vierde lid van de commissie was de secretaris van het Presidium van de Opperste Sovjet, Georgadze.
Toen de meeting begonnen was en Andropov het woord had genomen, stond een van de Krimtataren recht en vroeg: ‘Kameraad Andropov, bent u hier als kandidaat-lid van het Politbureau of als voorzitter van de KGB?’ ‘Wat is het verschil?’, lachte Andropov. ‘Het verschil is’, zei de Krimtataar, ‘dat als u hier bent als voorzitter van de KGB, wij opstappen.’ ‘Laat dan duidelijk zijn dat ik hier ben op last en in naam van het Politbureau’, antwoordde Andropov.
De gesprekken tijdens de ontmoeting waren hypocriet. Andropov en Shcholokov verklaarden dat de paspoortregels geen praktische betekenis hadden. Op de vraag waarom er geen zo’n regel was voor Russen of Oekraïeners gaven ze geen samenhangend antwoord. De vertegenwoordigers van de Krimtataren vroegen of ze in hun eigen regio’s vergaderingen mochten samenroepen om hun mensen te vertellen over de gesprekken. ‘Jazeker’, zei Andropov, ‘Ik zal er op toezien dat er instructies gegeven worden om u te voorzien van de nodige ruimtes en ervoor te zorgen dat u niet gehinderd wrdt bij het organiseren van de vergaderingen.’
Dat was een leugen. De lokale authoriteiten ontvingen instructies dat het verboden was de Krimtataren toe te staan hun meetings te houden. Toen de Krimtataren verzochten hun vergaderingen te mogen houden en verwezen naar Andropov, weigerden de autoriteiten te antwoorden.”
There are many elements of demagoguery in this long speech, of which the above is merely a short extract. Andropov is well aware of the fact that many dissidents would be delighted to have the opportunity to express their views and criticisms publicly at meetings of workers or peasants. The Party and the KGB have never afforded them the opportunity. Even silent peaceful gatherings of dissidents on Pushkin Square in Moscow on Constitution Day are immediately dispersed by the police and by activists working with the police. Political dissidents are not given the chance to express their views in the Soviet press – KGB censorship prevents this. And if they publish their on leaflets, they are immediately liable to arrest.
In other parts of this speech, Andropov accepts that not all dissidents are the paid agents of imperialism. There are some
‘… who do not understand the real truth. These people are given advice and explanations to help them to understand reality. If they persist in their actions and continue to be so-called ‘dissidents’ and even violate the law, we treat them quite differently. There are, unfortunately, a few people like this in our society, just as there are thieves, speculators, those who take bribes and other common criminals. The former (dissidents) and the latter groups damage our society and we treat them accordingly. They must be punished with the full force of Soviet law ... By the way, it must be said that the number of people who are now sentenced for anti-Soviet activity is much lower than in previous periods of Soviet history. There are just a few … This is the real picture of the so-called problem of ‘dissent’.’
It is unnecessary to point out that this picture is very far from true. If Andropov seriously believed that the Soviet system was so perfect that there were no social or political grounds for serious dissent, why, in his long speech about the glorious history of the Soviet Chekists, established by ‘The Knight of the Revolution’ Feliks Dzerzhinsky, did he say nothing about the various security chiefs who operated in the gap between Dzerzhinsky’s death in 1926 and his own accession as the man in charge of the modern ‘Cheka’? (There were actually eleven successors to Dzerzhinsky before his own arrival on the scene.) Only four lines of his speech contain a vague reference to the fact that
‘… there were individual years which were darkened by illegal repressions, violations of the principles of socialist legality, and of Lenin’s norms of party and state life … Our party decisively eliminated these violations and created the strong foundations of strict socialist legality.’
This is his only reference to a period which lasted twenty-six years and is actually the main source of modern dissent. At least half of all samizdat works circulating in the Soviet Union at present are concerned with violations of the ‘norms of socialist legality’ during the long era of Stalin’s tyranny. Although Andropov showed himself to be well informed about Western publicity for Soviet dissidents, he also knows quite well that many of the methods used against them (and only partly detailed above) are illegal and violate the principles of socialist legality. It is not yet a question of terror in the historic, Stalinist sense, but it is possible to speak of ‘moral and economic terror’, a comprehensive system of depriving active dissidents of almost everything of value: education, employment, academic and research facilities, press or other media sources, income, and, if they still do not behave, freedom as well.
The KGB is also responsible for dealing with problems of dissent among the national minorities. This is usually the task of its Republican departments. From the memoirs of Grigorenko it is known that in 1967-68 Andropov had personal responsibility for the thorny problem of the Crimean Tartars, who had been deported from the Crimea to Uzbekistan in 1944 and were fully rehabilitated as a nation only in 1967. There were about half a million Tartars in 1967 and many of them wanted to return to their historic homeland after rehabilitation. However the official policy was to allow them to live anywhere except in the Crimea. Grigorenko, who was actively involved in their affairs, describes a meeting between Tartar representatives and Andropov’s team at the beginning of 1968:
‘The last time a delegation was received was in connection with the decree of the Presidium of the Supreme Soviet of September 5, 1967. This was the most false, the most hypocritical decree of all those issued in respect to these people. It began with a declaration that the Crimean Tatars had been charged with treason to the motherland and that there was no basis on which this charge would be annulled. But the annullment was justified by the fact that a new generation that had never known the war had come of age.
The greatest treachery of all was that by this decree the Crimean Tatars were deprived of the right to their own nationality. They were referred to as ‘citizens of Tatar nationality who had previously lived in the Crimea.’
This decree of political rehabilitation made the exile of the Crimean Tatars from the Crimea permanent. The second part of the decree said that citizens of Tatar nationality who had previously lived in the Crimea were permitted to reside throughout the entire territory of the Soviet Union, taking into account passport regulations. And when these passport regulations were later determined, it was written that Crimean Tatars were not permitted to settle in the Crimea. In connection with the decree, the Crimean Tatars demanded a meeting with representatives of the Politburo. The meeting actually took place. The Politburo sent a group headed by Andropov and consisting of the Prosecutor General Rudenko and the Minister of Internal Affairs, Shcholokov – all representatives of organs of police repression. The fourth member of the commission was the secretary of the Presidium of the Supreme Soviet, Georgadze.
When the meeting had convened and Andropov had started to speak, a Crimean Tatar rose and asked, ‘Comrade Andropov, are you here as a candidate member of the Politburo or as chairman of the KGB?’
‘What’s the difference?’ Andropov laughed.
‘There is a difference,’ said the Crimean Tatar. ‘If you are here as the chairman of the KGB, we will leave.’
‘It is obvious that I am here on the instructions of the Politburo and in its name.’
Conversation throughout the meeting was hypocritical. Andropov and Shcholokov declared that the passport rules had no practical significance. To the question of why there was no such rule for Russians and Ukrainians, they did not give a coherent reply. The representatives of the Crimean Tatars asked whether they could call people to assembly in their respective districts in order to tell them about the talks.
‘Yes, certainly,’ said Andropov, ‘I will see that instructions are issued to provide you with the necessary halls and not to hinder the conduct of the meetings.’
This was a lie. The local authorities received instructions that they were forbidden to permit the Crimean Tatars to carry out their meetings. When the Crimeans requested to have their meetings and referred to Andropov, the authorities declined to reply.’” (p. 82-87)
“Er zijn een aantal gelegenheden geweest waarbij hogere KGB-functionarissen duidelijk hebben gemaakt dat ze van plan waren dissidentie in de Sovjet-Unie uit te roeien. Brezjnev en andere politieke leiders omschreven politieke dissidenten als ‘medeplichten, zoniet feitelijke agenten, van het imperialisme’. Het zou tegennatuurlijk zijn voor de KGB-voorzitter om zich van die campagne te distantiëren zelfs als hij het had over politieke problemen. Zijn publiek zou van hem verwachten dat hij ook verslag uitbracht over veiligheidsproblemen. Het klopt wel dat Andropov het in 1981 en 1982 niet over het onderwerp ‘dissidentie’ had, maar in de jaren daarvoor, in het bijzonder tijdens president Carters mensenrechtenkruistocht, sprak hij zich behoorlijk duidelijk, soms zelfs cynisch uit. In een lange toespraak op een speciale vergadering van de Sovjet- en KGB-functionarissen ter gelegenheid van de 100ste geboortedag van Feliks Dzerzjinski probeerde hij bijvoorbeeld explicieter dan enig ander Partijleider alle vormen van politieke dissidentie te koppelen aan de ‘speciale diensten van het imperialisme’:
‘Daarom maakte de Westerse propaganda zoveel herrie over ‘mensenrechten’ en zogenaamde ‘dissidenten’ … Sovjet-burgers hebben het recht kritiek te leveren en voorstellen te doen. Dat recht wordt gegarandeerd door Artikel 49 van de Grondwet, dat de onderdrukking van kritiek verbiedt … Maar een heel andere kwestie wordt het als een paar individuen proberen kritiek om te zetten in anti-Sovjet-activiteiten, de wet overtreden, de Westerse propaganda voorzien van foute informatie, valse geruchten rondstrooien, anti-sociale activiteiten proberen te organiseren … Deze afvalligen worden niet gesteund door het Sovjet-volk. Dat is ook de reden waarom ze nooit openlijk proberen te spreken in fabrieken of op collectieve boerderijen of in andere staatsorganisaties. Ze weten maar al te goed dat ze buitengegooid zouden worden op zo’n vergaderingen … Het bestaan van dissidenten in de Sovjet-Unie is alleen mogelijk door de reclamecampagnes in de buitenlandse pers en de steun die ze krijgen van diplomatieke, geheime en andere speciale diensten die ‘dissidenten’ genereus betalen in buitenlandse munt en op andere manieren. Er is geen verschil tussen de betaling van geheime diensten aan hun eigen agenten en die aan dissidenten …’
Er zit heel wat demagogie in deze lange toespraak, waaruit het bovenstaande maar een kort uittreksel is. Andropov weet namelijk maar al te goed dat veel dissidenten opgetogen zouden zijn als ze de kans kregen hun visie en kritiek uiteen te zetten op vergaderingen van arbeiders of boeren. De Partij en de KGB hebben hen echter nooit die mogelijkheid geboden. Zelfs stille samenkomsten van dissidenten op de Moskouse Poesjkinsquare op Grondwetsdag worden onmiddellijk uit mekaar gejaagd door de politie en activisten die met de politie samenwerken. Politieke dissidenten krijgen niet de kans hun mening te uiten in de Sovjet-pers: KGB-censuur verhindert dat. En als ze hun eigen pamfletten uitgeven, lopen ze onmiddellijk kans op arrestatie.
In andere stukken van zijn toespraak neemt Andropov dan weer aan dat niet alle dissidenten betaalde agenten van het imperialisme zijn. Er zijn er …
‘… die de echte waarheid niet begrijpen. Aan deze mensen wordt advies en uitleg gegeven om hen de realiteit te doen verstaan. Als ze echter volharden in hun acties en zogenaamde ‘dissidenten’ blijven en zelfs de wet overtreden, behandelen we ze natuurlijk helemaal anders. Er zijn, helaas, een paar zo’n mensen in onze samenleving, net zoals er dieven, speculanten, omkopers en andere gewone criminelen zijn. De eersten (de dissidenten) en de laatsten beschadigen onze samenleving en we behandelen ze daarnaar. Ze moeten gestraft worden met de volle kracht van de Sovjet-wet … Tussen haakjes, het dient gezegd dat het aantal mensen dat tegenwoordig nog veroordeeld wordt voor anti-Sovjet-activiteiten veel lager ligt dan in vroegere tijden van de Sovjet-geschiedenis. Er zijn er maar een paar meer … Dit is het echte beeld van het zogenaamde ‘dissidentie’-probleem.’
Onnodig te vertellen dat dit beeld verre van klopt. Als Andropov echt zou geloven dat het Sovjet-systeem zo perfect is dat er geen sociale of politieke gronden voor ernstige dissidentie zijn, waarom vertelde hij in zijn lange toespraak over de glorieuze geschiedenis van de Sovjet-Tsjekisten, gesticht door ‘De Ridder van de Revolutie’ Feliks Dzerzjinski, dan niets over de verschillende veiligheidschefs die actief waren in de periode tussen het overlijden van Dzerzjinski in 1926 en zijn eigen aanstelling als leider van de moderne ‘Tsjeka’? (Er waren namelijk elf opvolgers van Dzerzjinski voor zijn eigen aankomst op het toneel.) In slechts vier zinnetjes van zijn toespraak zat een vage verwijzing naar het feit dat …
‘… er een paar jaren waren die verduisterd werden door illegale repressies, schendingen van de principes van socialistische wettelijkheid en Lenins normen van Partij- en staatsleven … Onze Partij heeft deze scheidingen met kracht uitgeroeid en de sterke fundamenten gelegd van strikt socialistische wettelijkheid.’
Dat was zijn enige verwijzing naar een periode die zesentwintig jaar heeft geduurd en feitelijk de voornaamste bron van de moderne dissidentie is. Minstens de helft van alle samizdat-werken die tegenwoordig in de Sovjet-Unie circuleren, houden zich bezig met de schending van de ‘normen van socialistische wettelijkheid’ tijdens de lange periode van Stalins dictatuur. Hoewel Andropov bewezen heeft goed op de hoogte te zijn van de Westerse reclame voor Sovjet-dissidenten, weet hij trouwens maar al te goed dat veel van de methodes die tegen hen gebruikt worden (en hierboven slechts ten dele gedetailleerd werden), illegaal zijn en de principes van socialistische wettelijkheid schenden. Het is nog geen kwestie van terreur in de historische, Stalinistische zin, maar er kan wel gesproken worden van ‘morele en economische terreur’, een alomvattend systeem van het beroven van actieve dissidenten van bijna alles van waarde: onderwijs, werk, academische – en onderzoeksfaciliteiten, pers- of andere mediabronnen, inkomen, en, als ze zich dan nog steeds niet gedragen, hun vrijheid.
De KGB is trouwens ook verantwoordelijk voor het omgaan met problemen van dissidentie onder de nationale minderheden. Dat is doorgaans de taak van de Republikeine departementen. Uit de memoires van Grigorenko is bekend dat in 1967-1968 Andropov persoonlijk verantwoordelijk was voor het netelige probleem van de Krimtataren, die uit de Krim gedeporteerd waren naar Oezbekistan in 1944 en pas in 1967 als volk ten volle gerehabiliteerd werden. In 1967 waren er ongeveer een half miljoen Krimtataren, waarvan velen na hun rehabilitatie wilden terugkeren naar hun historische thuisland. Maar het officiële beleid bestond er in hen toe te laten overal te leven behalve op de Krim. Grigorenko, die actief betrokken was bij hun zaak, beschrijft een ontmoeting tussen vertegenwoordigers van de Tataren en Andropovs team in het begin van 1968:
‘De laatste keer dat een delegatie werd ontvangen, was in verband met een besluit van het Presidium van de Opperste Sovjet van 5 september 1967. Dit was het meest valse, hypocriete besluit van alle exemplaren die met betrekking tot deze mensen werden uitgevaardigd. Het begon met een verklaring dat de Krimtataren waren beschuldigd van verraad tegenover het moederland en dat er geen reden was om die beschuldiging teniet te doen. Maar de nietigverklaring werd gerechtvaardigd door het feit dat een nieuwe generatie, die nooit de oorlog had meegemaakt, volwassen was geworden.
Het allergrootste verraad was dat door dit besluit de Krimtataren werden beroofd van het recht op hun eigen nationaliteit. Er werd naar hen verwezen als ‘burgers van Tataarse nationaliteit die vroeger op de Krim hadden gewoond’. Dit besluit tot politieke rehabilitatie maakte de verbanning van de Krimtataren van de Krim permanent. Het tweede deel van het besluit stelde immers dat burgers met de Tataarse nationaliteit die vroeger op de Krim hadden gewoond toegestaan werd op het hele grondgebied van de Sovjet-Unie te wonen, in zoverre rekening werd gehouden met paspoortreguleringen. En toen die paspoortreguleringen later werden vastgelegd, stond daarin geschreven dat Krimtataren zich niet op de Krim mochten vestigen.
In verband met dat besluit vroegen de Krimtataren een ontmoeting met vertegenwoordigers van het Politbureau. Die ontmoeting vond ook plaats. Het Politbureau zond een groep geleid door Andropov en verder bestaand uit procureur-generaal Rudenko en minister van Interne Zaken Shcholokov – allen vertegenwoordigers van politierepressieorganen. Het vierde lid van de commissie was de secretaris van het Presidium van de Opperste Sovjet, Georgadze.
Toen de meeting begonnen was en Andropov het woord had genomen, stond een van de Krimtataren recht en vroeg: ‘Kameraad Andropov, bent u hier als kandidaat-lid van het Politbureau of als voorzitter van de KGB?’ ‘Wat is het verschil?’, lachte Andropov. ‘Het verschil is’, zei de Krimtataar, ‘dat als u hier bent als voorzitter van de KGB, wij opstappen.’ ‘Laat dan duidelijk zijn dat ik hier ben op last en in naam van het Politbureau’, antwoordde Andropov.
De gesprekken tijdens de ontmoeting waren hypocriet. Andropov en Shcholokov verklaarden dat de paspoortregels geen praktische betekenis hadden. Op de vraag waarom er geen zo’n regel was voor Russen of Oekraïeners gaven ze geen samenhangend antwoord. De vertegenwoordigers van de Krimtataren vroegen of ze in hun eigen regio’s vergaderingen mochten samenroepen om hun mensen te vertellen over de gesprekken. ‘Jazeker’, zei Andropov, ‘Ik zal er op toezien dat er instructies gegeven worden om u te voorzien van de nodige ruimtes en ervoor te zorgen dat u niet gehinderd wrdt bij het organiseren van de vergaderingen.’
Dat was een leugen. De lokale authoriteiten ontvingen instructies dat het verboden was de Krimtataren toe te staan hun meetings te houden. Toen de Krimtataren verzochten hun vergaderingen te mogen houden en verwezen naar Andropov, weigerden de autoriteiten te antwoorden.”
